Fundacje rodzinne stanowią zyskują na popularności jako rozwiązanie umożlwiające nie tylko ochronę majątku i jego optymalne pomnażanie pod względem podatkowym, ale również, a być może przede wszystkim, zabezpieczenie majątkowych interesów beneficjentów. Zakres przyznanych świadczeń, warunki oraz sposób ich wypłaty określa statut fundacji. Przepisy ustawy o fundacjach rodzinnych zapewniają fundatorom dużą swobodę w kształtowaniu postanowień statutowych w tym zakresie. Istotne jest również to, że beneficjentem fundacji rodzinnej może być praktycznie każda osoba fizyczna, nie tylko członkowie bliższej lub dalszej rodziny. 

Zasady opodatkowania fundacji rodzinnych są dość specyficzne, ponieważ opodatkowanie odbywa się, co do zasady, na dwóch poziomach: na poziomie fundacji – w momencie wypłaty lub pozostawienia do dyspozycji beneficjenta świadczenia oraz na poziomie beneficjenta – w chwili jego otrzymania.

Opodatkowanie fundacji reguluje ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych, natomiast zasady opodatkowania beneficjentów określa ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT). Generalnie świadczenia z fundacji rodzinnej kwalifikowane są do tzw. innych źródeł przychodów na gruncie ustawy PIT. 

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, świadczenia otrzymywane przez beneficjentów fundacji rodzinnej są, co do zasady opodatkowane podatkiem PIT. Ustawodawca przewidział jednak zwolnienia dla określonych grup beneficjentów w zależności od stopnia pokrewieństwa z fundatorem:

• Zwolnienie dla najbliższej rodziny: beneficjenci zaliczani do tzw. grupy zerowej według ustawy o podatku od spadków i darowizn, czyli:  małżonek, zstępni (dzieci, wnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), rodzeństwo, pasierb, ojczym, macocha, są zwolnieni z podatku PIT od otrzymanych świadczeń.
• Pozostali beneficjenci: osoby spoza grupy zerowej podlegają opodatkowaniu według następujących stawek:
  • 10% dla osób zaliczanych do I lub II grupy podatkowej zgodnie z ustawą o podatku od spadków i darowizn, czyli: zięcia, synowej, teściów, zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;
  • 15% dla pozostałych osób; 

Uwaga na ukryte zyski! 

Warto zwrócić uwagę na instytucję tzw. ukrytych zysków. Odnosi się ona do sytuacji, w których fundacja ponosi określone wydatki lub dokonuje świadczeń na rzecz fundatora, beneficjentów lub podmiotów powiązanych, które nie koniecznie przybierają postać typowych świadczeń, ale w rzeczywistości stanowią przysporzenie majątkowe na rzecz uprawnionych osób. Katalog świadczeń uznawanych za ukryte zyski określa ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych.  

Rozróżnienie między standardowym świadczeniem na rzecz beneficjentów a świadczeniem stanowiącym „ukryty zysk” jest kluczowe. Świadczenia z fundacji rodzinnej uznane za ukryte zyski:

• nie są objęte zwolnieniem podatkowym na zasadach opisanych powyżej, 
• nie są kwalifikowane do tego samego źródła przychodów,
• podlegają opodatkowaniu bez możliwości stosowania ulg, nawet jeśli beneficjentem jest członek najbliższej rodziny fundatora.

Konsekwencją tego jest konieczność rozpoznania przychodu przez beneficjenta, zakwalifikowania go do odpowiedniego źródła przychodów oraz opodatkowania zgodnie z właściwymi zasadami. W praktyce oznacza to, że nawet jeśli beneficjentem świadczeń w postaci ukrytych zysków jest najbliższa rodzina fundatora, nie będzie on mógł skorzystać ze zwolnienia podatkowego przysługującego w przypadku standardowych świadczeń fundacji rodzinnej.

Robert Staniaszek, adwokat, Młodszy Partner w Kancelarii Gorazda, Świstuń, Wątroba i Partnerzy adwokaci i radcowie prawni.