Fundacja rodzinna to narzędzie sukcesji majątkowej, które pozwala na zabezpieczenie interesów rodziny i kontynuację prowadzonego biznesu. Wśród beneficjentów fundacji mogą znaleźć się również osoby małoletnie, ustawa bowiem nie zawęża kręgu beneficjentów do osób posiadających pełnię zdolności do czynności prawnych.

Skoro małoletni może być beneficjentem fundacji, to często pojawiają się pytania:

• Czy małoletni może samodzielnie zarządzać świadczeniami, które otrzymał od fundacji?
• Jak małoletni może wykonywać swe uprawnienia wynikające ze statutu, np. uczestniczenia w zgromadzeniu beneficjentów?

Sprawa pozornie wydaje się jasna: małoletni nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych, dlatego ich uprawnienia w fundacji rodzinnej są wykonywane przez rodziców (albo innych przedstawicieli ustawowych, takich jak opiekunowie albo kuratorzy). Do czasu osiągnięcia pełnoletności to ci przedstawiciele zarządzają świadczeniami otrzymanymi przez małoletniego od fundacji oraz reprezentują małoletniego w relacjach z fundacją rodzinną.

Jednakże, nic nie jest tak proste, jak się wydaje.

Przede wszystkim zarządzanie majątkiem małoletniego musi odbywać się zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a więc rodzice mogą podejmować za małoletniego decyzje w ramach tzw. zwykłego zarządu majtkiem, ale każda czynność przekraczająca ten zakres wymaga zgody sądu opiekuńczego. Konieczne jest więc każdorazowo ustalenie czy świadczenie przyznane przez fundację małoletniemu, z racji na jego przedmiot, warunki czy wartość mieści się w ramach zwykłego zarządu, czy też wymagane jest zaangażowanie sądu rodzinnego.

Sprawę dodatkowo może komplikować treść statutu fundacji, w którym fundator może wskazać konkretne osoby odpowiedzialne za zarządzanie świadczeniami dla małoletnich, wyłączając tym samym przedstawicieli ustawowych od zarządu majątkiem małoletnich. Takie rozwiązanie umożliwia, w pewnym zakresie, ochronę interesów małoletnich oraz ograniczenie ryzyka roztrwonienia ich majątku, np. z racji na błędne zarządzanie nim przez rodziców.

Naturalnie, świadczenia przyznane małoletnim beneficjentom są niezwykle istotnym (często jednym) przejawem uczestnictwa małoletnich w funkcjonowaniu fundacji rodzinnej. W przeważającej liczbie przypadków, dodatkowe obowiązki lub uprawnienia są nakładane na starszych beneficjentów albo ich przyznanie jest uzależnione od osiągnięcia określonego wieku lub wykształcenia. Niemniej jednak nic nie stoi na przeszkodzie, by małoletni beneficjenci byli angażowani w funkcjonowanie fundacji rodzinnej.

Przejawem takiego zaangażowania jest przyznawanie uprawnień do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów. W przeciwieństwie do zasiadania w innych organach fundacji, uczestnik zgromadzenia beneficjentów nie musi mieć pełni zdolności do czynności prawnych – czy to oznacza, że małoletni beneficjenci mogą samodzielnie występować na zgromadzeniach? Czy mogą wykonywać prawo głosu przyznane im mocą statusu, czy też nad wykonywaniem tego rodzaju uprawnień kontrolę sprawują przedstawiciele ustawowi? Ustawa o fundacjach rodzinnych nie udziela odpowiedzi na to pytanie. Wątpliwości nie rozwiewają również przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Nie przesądza on bowiem czy np. oddanie głosu za uchwałą w przedmiocie zatwierdzenia sprawozdania finansowego fundacji, stanowi „zarząd” majątkiem małoletniego.

Wszystkie te wątpliwości oraz uwarunkowania należy brać pod uwagę przy konstruowaniu statutu fundacji. W praktyce niezwykle istotną częścią prac nad statutem fundacji rodzinnej jest prawidłowe zabezpieczenie interesów małoletnich, szczególnie że postanowienia statutu muszą przewidywać odpowiednio długą perspektywę czasową – wykraczającą nawet poza przewidywaną długość życia fundatora. Często bowiem chodzi o zabezpieczenie interesów nie tylko małoletnich dzieci fundatora, a również wnuków i dalszych pokoleń jego zstępnych.

Robert Staniaszek, Adwokat i Młodszy Partner w Kancelarii Gorazda, Świstuń, Wątroba i Partnerzy Adwokaci i Radcowie Prawni.