Już 25 września 2024 r. wejdzie w życie ustawa o ochronie sygnalistów. W artykule wyjaśniamy, kto może zostać sygnalistą, jakie naruszenia podlegają zgłoszeniu i z jakimi karami trzeba się liczyć w przypadku nieprzestrzegania nowych przepisów.
Kto może być sygnalistą i jakiej podlega ochronie?
Sygnalistą może osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa, uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Ustawa nie ogranicza się jednak do pracowniczego zatrudnienia. W ustawie są wymienione wszystkie podmioty, które mogą zyskać status sygnalisty, są to m.in.:
- pracownik oraz pracownik tymczasowy,
- osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej,
- przedsiębiorca,
- prokurent,
- akcjonariusz lub wspólnik,
- stażysta, wolontariusz.
Co istotne, osoby te mogą zostać sygnalistami również przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego z danym podmiotem prawnym, jeśli wtedy uzyskały informację o naruszeniu prawa przez podmiot prawny.
Z chwilą dokonania zgłoszenia sygnalista podlega ochronie przed działaniami odwetowymi. Jeśli sygnalistą jest pracownik, pracodawca nie może m.in. wypowiedzieć mu umowy o pracę, obniżyć wysokości wynagrodzenia, bądź przenieść go na niższe stanowisko pracy.
Sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku (w 2023 r. była to kwota 7155,48 zł) lub prawo do zadośćuczynienia.
Jeśli jednak sygnalista świadomie zgłosi nieprawdziwe informacje, osoba, która poniosła szkodę z tego powodu, ma prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia od sygnalisty.
Jakie naruszenia może zgłosić sygnalista?
Zgłoszeniu podlegają naruszenia prawa rozumiane jako działania lub zaniechania niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa. Ustawa ogranicza kategorie naruszeń prawa. Obszary objęte ustawą obejmują naruszenia związane m.in. z:
- korupcją,
- zamówieniami publicznymi,
- bezpieczeństwem produktów i ich zgodności z wymogami,
- ochroną środowiska,
- bezpieczeństwem żywności,
- zdrowiem publicznym
- ochroną konsumentów.
Wbrew początkowym założeniom, ustawodawca nie zdecydował się umieścić w katalogu zgłoszeń naruszeń prawa pracy.
Jakie grożą kary?
Za istotne utrudnianie bądź uniemożliwienie dokonania zgłoszenia grozi kara grzywny, ograniczenia wolności bądź pozbawienia wolności do 1 roku.
W przypadku podejmowania przez podmiot prawny działań odwetowych wobec sygnalisty przewidziano również karę grzywny, ograniczenia wolności oraz pozbawienia wolności do lat 2.
Z kolei za brak ustanowienia procedury zgłoszeń wewnętrznych bądź ustanowienie jej z istotnym naruszeniem przepisów ustawy przewidziano wyłącznie karę grzywny.
Katarzyna Łochowska, adwokat w Kancelarii Gorazda, Świstuń, Wątroba i Partnerzy adwokaci i radcowie prawni.
