Wprowadzenie

W poniższym artykule pragnę zwrócić uwagę na kwestie pragmatyczno-prawne jakie wiążą się z dochodzeniem roszczeń wobec podmiotów zagranicznych. Publikacja ta ma celu wskazać podstawowe aspekty praktyczne przed jakimi stają zwykle polscy przedsiębiorcy którzy posiadają wierzytelność wobec podmiotu zagranicznego. Trzeba na wstępie zaznaczyć, że ograniczę się przede wszystkim do państw Wspólnoty Europejskiej (dalej WE), a to ze względu na jednolite rozwiązania i udogodnienia jakie WE wprowadza dla państw członkowskich w zakresie uznawania i wykonywania orzeczeń państwa członkowskiego w innym państwie członkowskim. Wydaje się przy tym, że ze względu na fakt, że większość obrotu zagranicznego polskich podmiotów dotyczy państw członkowskich WE (Niemiec, Francji, Włoch, Austrii, Holandii, Belgii czy Wlk. Brytanii itd.) poruszane tu aspekty zainteresują szeroki krąg polskich podmiotów gospodarczych. Do nich kierowana jest przede wszystkim ta publikacja, dlatego nacisk będzie położony na aspekty biznesowe i ekonomiczne tego zagadnienia bez wnikania w niuanse rozwiązań prawnych jakie w tym zakresie narzuca Kodeks postępowania cywilnego, czy szereg Rozporządzeń WE.

Czy windykować (pozywać) zagraniczny podmiot, jak i gdzie ?

Często polski przedsiębiorca staje przed dylematem, czy dochodzić swoich należności wobec podmiotu zagranicznego. Okazuje się bowiem, że koszty związane w takim dochodzenie są wysokie, nie zawsze łatwo znaleźć kancelarię prawną gotową podjąć się takiej sprawy, ewentualnie koszty obsługi prawnej związane z taką sprawą są wysokie. Oczywiście dużo zależy od rodzaju sprawy. Dopiero bowiem wstępna ale wnikliwa analiza roszczenia pozwala ocenić jego charakter, to zaś  z kolei pozwala odpowiedzieć na pytanie o właściwość sądu jaki powinien rozpoznawać spór (polski, czy obcy). Ten pierwszy etap jest bardzo ważny, ponieważ decyduje o wyborze kancelarii do obsługi prawnej takiej windykacji (polska czy zagraniczna). Trzeba mieć przy tym świadomość, że koszty kancelarii prawnych tzw.  państw starej Unii Europejskiej odbiegają w sposób znaczny od kosztów kancelarii polskich. O ile bowiem rodzime kancelarie zastosują zwykle stawki godzinowe oscylujące w granicach 300-400 zł za godzinę pracy prawnika lub stawkę minimalną z Rozporządzenia Min. Sprawiedliwości lub jej wielokrotność, to w przypadku zagranicznych kancelarii trzeba się liczyć z kosztem rzędu ale 300 Euro za godzinę pracy. Wniosek z tego płynie dla polskiego przedsiębiorcy oczywisty. Taniej, a przy tym i z kilku innych powodów jakie tu pomijam, lepiej procesować się przed sądem polskim. Oczywiście nie zawsze to będzie możliwe jednak bardzo często tak. Rozstrzygnięcie w tym zakresie będzie zależało od konkretnych regulacji wynikających z Rozporządzenia (WE) nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych. Rozporządzenie to określa szczegółowo właściwą jurysdykcję dla określonych rodzajów spraw, jurysdykcję dla sprawach z udziałem konsumentów, czy jurysdykcję wyłączną.  W większości spraw związanych z typowymi umowami obrotu gospodarczego możliwym będzie pozwanie zagranicznego kontrahenta przed sądem polskim. Oczywiście zwykle możliwym jest pozwanie zagranicznego kontrahenta także według jego miejsca siedziby, czy zamieszkania, to jednak prawie zawsze musi się wiązać ze zleceniem obsługi prawnej takiego sporu kancelarii zagranicznej.

Wyrok sądu polskiego, a jego wykonalność w państwie członkowskim WE

Innym zupełnie zagadnieniem jest samo wykonanie wyroku wobec zagranicznego kontrahenta czyli jego egzekucja. Często bowiem jest tak, że mimo zapadnięcia wyroku, zagraniczny kontrahent dalej nie płaci. Sytuacje mogą być tutaj co do zasady dwie. Jedna to taka kiedy wobec kontrahenta zagranicznego posiadamy wyrok państwa siedziby tego kontrahenta. Tą sytuację pomijamy tutaj, ponieważ w takim wypadku oznacza to zwykle, że już korzystaliśmy z usług kancelarii zagranicznej i jej powinniśmy zatem powierzyć egzekucję takiego wyroku.

Inna sytuacja, z którą polski przedsiębiorca ma do czynienia to taka, w której posiada on wyrok sądu polskiego wobec kontrahenta zagranicznego z państwa WE. Wyrok taki (czy inny rodzaj wykonalnego orzeczenia) jest prawomocny i nadaje się do egzekucji. Co w takim wypadku powinien uczynić polski powód (wierzyciel) aby podjąć egzekucję tego wyroku w obcym państwie członkowskim WE. Dzięki rozwiązaniom prawa unijnego wprowadzono szereg udogodnień w celu uznawania i wykonalności orzeczeń w innym państwie członkowskim, niż państwo wydania takiego orzeczenia. Gdyby nie takie regulacje jak przede wszystkim Rozporządzenia (WE) nr 805/2004 w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego, czy powoływane już Rozporządzenie (WE) nr 44/2001, czy też nr 1896/2006 ustanawiającego postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty i nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawach drobnych roszczeń, orzeczenia polskich sądów musiałyby podlegać procedurze ich uznawania lub stwierdzenia wykonalności. W takich sprawach orzekałby sąd państwa, w którym orzeczenie to miałoby być wykonywane. Dla przykładu w polskiej procedurze są to przepisy Części czwartej Księgi trzeciej tytuł I i II  kodeksu postępowania cywilnego art. 1145-1152. Podobne rozwiązania przewidują regulacje procesowe innych państw. W tych wypadkach podstawowym, z punktu widzenia praktycznego, kryterium jakie podlega ocenie sądu który uznaje orzeczenie sądu zagranicznego lub stwierdza jego wykonalność jest kryterium wzajemności i zgodności z podstawowymi zasadami porządku prawnego państwa w jakim wyrok ma być uznany. Taki sposób stwierdzenia wykonalności orzeczenia polskiego sądu za granicą będzie stosowany co do zasady do państw nie należących do WE. Jeśli chodzi bowiem o państwa WE, to w większości procedura taka jest uproszczona, co wynika z powołanych wyżej regulacji unijnych. Zgodnie z nimi, w określonych wypadkach bardzo częstych jeśli chodzi o sprawy cywilne i handlowe, możliwym będzie uzyskanie Zaświadczenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego. Takie zaświadczenie zgodnie z regulacjami Rozporządzenia (WE) 805/2004 i art. 7951-7955  kpc wydaje sąd polski (podobnie rzecz się ma jeśli chodzi o wykonalność europejskiego nakazu zapłaty i orzeczenia wydanego w europejskim postępowaniu w sprawach drobnych roszczeń). Po wszczęciu tej procedury polski wierzyciel (powód) otrzyma stosowne zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego (podobnie na podstawie art. 7956 – 7957 kpc następuje stwierdzenie wykonalności europejskiego nakazu zapłaty lub na podstawie art. 7958-7959 kpc wydanie zaświadczenie dotyczącego orzeczenia wydanego w europejskim postępowaniu w sprawach drobnych roszczeń).  Takie orzeczenie polskiego sądu (wyrok, nakaz zapłaty) wraz z zaświadczeniem, że stanowi ono europejski tytuł egzekucyjny (wydawane jest ono według standartowego formularza) jest wykonalne w innym państwie członkowskim na takich samych warunkach jak orzeczenie wydane w państwie członkowskim wykonania (art. 20 Rozporządzenia (WE) nr 805/2004).  Jeśli polski wierzyciel będzie dysponował już takim orzeczenie (wyrokiem wraz z zaświadczeniem europejskiego tytułu egzekucyjnego) będzie mógł sprawę bezpośrednio kierować do właściwych komorników państwa członkowskiego WE, w którym siedzibę ma jego zagraniczny kontrahent.

Podobnie rzecz będzie się miała jeśli chodzi o wykonalność orzeczeń zagranicznych sądów państw WE wobec polskich podmiotów. Wierzyciel zagraniczny dysponujący wyrokiem wydanym w państwie swej siedziby i posiadający zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego będzie również mógł prowadzić egzekucję wobec polskiego podmiotu na ich podstawie, bez potrzeby stosowania specjalnej procedury stwierdzenia wykonalności takiego wyroku. Polskie ustawodawstwo wprowadziło tylko wymóg aby dodatkowo wyroki państw członkowskich WE posiadające zaświadczenie europejskiego tytułu egzekucyjnego były zaopatrywane w Polsce klauzulą wykonalności (art. 11531-11533 kpc i podobnie następne przepisy kpc  jeśli chodzi o europejski nakaz zapłaty lub orzeczenia wydane w europejskim postępowaniu w sprawach drobnych roszczeń). 

        
Jak z powyższego widać ustawodawstwo unijne wprowadziło szereg udogodnień mających na celu wzajemne uznawanie orzeczeń państw członkowskich i możliwość ich bezpośredniej wykonalności i egzekucji w innym państwie członkowskim. Jak przy tym uczy doświadczenie ostatniego okresu, coraz częściej, zarówno polskie sądy przeprowadzają procedurę wydawania zaświadczeń europejskiego tytułu egzekucyjnego, jak i na odwrót, coraz częściej również takie orzeczenie spływają do Polski celem ich egzekucji.