Oprócz ogólnych zasad odpowiedzialności odszkodowawczej, określonych w Kodeksie cywilnym, Kodeks pracy wprowadza szczególne regulacje dotyczące odpowiedzialności w relacji pracownik-pracodawca. Pracownik ponosi odpowiedzialność materialną za szkodę wyrządzoną pracodawcy tylko wtedy, gdy szkoda ta wynika z niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych z jego winy. Dodatkowo pracownik ponosi surowszą odpowiedzialność w przypadku szkód wyrządzonych w mieniu powierzonym mu przez pracodawcę.
Odpowiedzialność na zasadach ogólnych
W przypadku powstania szkody i decyzji o wytoczeniu powództwa przeciwko pracownikowi pracodawca, chcąc skutecznie dochodzić swoich roszczeń, musi udowodnić w postępowaniu sądowym okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody. Ciężar dowodu spoczywa zatem na pracodawcy, który musi wykazać, że szkoda faktycznie powstała, że działania lub zaniechania pracownika były bezprawne, a także, że pracownik ponosi winę (umyślną lub nieumyślną). Ostatecznie pracodawca musi wykazać także związek przyczynowy między zachowaniem pracownika a powstałą szkodą. Szkoda powinna być rozumiana jako rzeczywista strata w majątku pracodawcy, czyli różnica między stanem majątku przed wyrządzeniem szkody a po jej wystąpieniu (dowodem będzie przykładowo faktura za naprawę uszkodzonej przez pracownika maszyny).
Obowiązki pracownicze
Aby skutecznie dochodzić roszczeń odszkodowawczych pracodawca musi wykazać, które obowiązki pracownicze zostały niewykonane lub nienależycie wykonane. Obowiązki te wynikają nie tylko z przepisów prawa (w szczególności z przepisów prawa pracy), ale także z umowy o pracę lub umów dodatkowych (przykładowo obowiązek zakazu konkurencji) oraz wprost z poleceń przełożonych.
Związek przyczynowo skutkowy
Pracownik odpowiada tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, które doprowadziły do powstania szkody. Owa „normalność” podlega każdorazowej ocenie sądu badającego stan faktyczny danej sprawy. Analizując łańcuch przyczynowo skutkowy, istotne są tylko takie działania lub zaniechania, które w normalnym, zwykłym następstwie zdarzeń, zgodnie z doświadczeniem, doprowadziłyby do powstania szkody.
Wina umyślna i nieumyślna
Rodzaj winy pracownika ma kluczowe znaczenie dla zakresu jego odpowiedzialności. Pracownik, który wyrządził pracodawcy szkodę wskutek nieumyślnego niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków, ponosi odpowiedzialność do wysokości kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia mu przysługującego w dniu wyrządzenia szkody.
W razie winy umyślnej – pracownik jest obowiązany do naprawienia szkody w pełnej wysokości, przez co rozumie się nie tylko rzeczywistą stratę w mieniu pracodawcy, ale także utracone korzyści, które pracodawca mógłby osiągnąć, gdyby szkoda nie powstała (przykładowo utracony dochód z powodu awarii maszyny).
Odpowiedzialność za powierzone mienie
Za szkodę w mieniu powierzonym na podstawie umowy o pracę lub innej odrębnej umowy pracownik odpowiada w pełnej wysokości niezależnie od tego, czy szkoda powstała z winy umyślnej, czy też nieumyślnej. Pracownik może uwolnić się od odpowiedzialności, jeśli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, przykładowo w związku z brakiem odpowiednich warunków zabezpieczenia mienia, za które odpowiadał pracodawca. W tym przypadku to pracownik musi przedstawić dowody na swoją obronę.
Agnieszka Durczyńska, adwokat w Kancelarii Gorazda, Świstuń, Wątroba i Partnerzy Adwokaci i Radcowie Prawni.