Zgodnie z treścią art. 485 § 2 k.p.c. przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku sąd wydaje nakaz zapłaty. Postępowanie to toczy się w trybie nakazowym. Należy się więc liczyć z jego rygoryzmem zasad nim rządzących, które niejednokrotnie odbiegają od tych jakie przewiduje tzw. tryb zwykły. Co więcej ustawodawca wskazując ściśle w jakich przypadkach postępowanie może toczyć się w trybie nakazowym, wprowadził jeszcze surowsze konsekwencje w odniesieniu do sytuacji, kiedy wierzyciel uzyskał nakaz zapłaty na podstawie weksla lub czeku.
Konieczną i wystarczającą przesłanką uzyskania nakazu zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku jest prawidłowa treść tych dokumentów. Art. 485 § 2 k.p.c. wskazuje bowiem, że ocena weksla i czeku w postępowaniu nakazowym ogranicza się do badania formy treści oraz wymagalności wyrażonych w dokumentach zobowiązań. Jeśli wiec przesłanki te są spełnione, sąd wydaje nakaz zapłaty. Dotyczy to również weksli i czeków in blanco, wierzyciel dochodząc na ich podstawie swego roszczenia winien załączyć do pozwu uzupełniony już weksel lub czek. Nie jest bynajmniej konieczne dołączenie również samej deklaracji (zupełnym błędem byłoby natomiast oparcie powództwa o czysty, niewypełniony weksel lub czek i dołączoną do niego deklarację). Kwestia niezgodności wypełnienia weksla lub czeku z porozumieniem może więc być podniesiona tylko w zarzutach od nakazu zapłaty.
W konsekwencji jeżeli weksel (czek) spełnia wymogi formalne – czyli zawiera wszystkie przewidziane w prawie wekslowym wymogi niezbędne dla jego ważności (w przypadku weksla: zawiera nazwę „weksel”, polecenie bezwarunkowe zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, nazwisko osoby która ma zapłacić, oznaczenie terminu płatności, oznaczenie miejsca płatności, oznaczenie osoby na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana, oznaczenie daty i miejsca weksla, podpis wystawcy weksla– art. 1 pr. wekslowego; w przypadku czeku: nazwę czek, polecenie bezwarunkowe zapłaty, nazwisko osoby która ma zapłacić, oznaczenie miejsca płatności, oznaczenie daty i miejsca wystawienia czeku, podpis wystawcy czeku), oraz jeśli roszczenie z niego jest już wymagalne, sąd zobligowany jest do wydania nakazu zapłaty.
Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym jest szczególną formą rozstrzygnięcia, którego cel nie ogranicza się wyłącznie do szybkiego, sprawnego i niekosztownego rozstrzygnięcia sporu. Nawet bowiem wówczas kiedy dłużnik wniósł zarzuty od takiego nakazu zapłaty, nie traci on mocy i odgrywa istotną rolę w dalszym procesie. Szczególnie wyraźnie jest to widoczne właśnie w odniesieniu do postępowania zabezpieczającego.
Ogólną procedurę postępowania zabezpieczającego regulują przepisy art. 730 i n. k.p.c. W myśl tej regulacji strona żądająca zabezpieczenia obowiązana jest uprawdopodobnić roszczenie oraz swój interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. W postępowaniu nakazowym zasady te zostały znacznie zmodyfikowane. Mianowicie w myśl art. 492 § 1 k.p.c. nakaz zapłaty już z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadania klauzuli wykonalności. Do wszczęcia postępowania zabezpieczającego nie jest konieczne, aby wierzyciel uzyskał klauzulę wykonalności, gdyż może żądać zabezpieczenia swych roszczeń już z chwilą wydania nakazu. Co więcej wierzyciel zwolniony został z obowiązku wykazania, że roszczenie jest wiarygodne oraz że brak zabezpieczenia mógłby pozbawić go zaspokojenia.
W większości przypadków organem prowadzącym postępowanie zabezpieczające jest komornik. Do najczęściej stosowanych w postępowaniu nakazowym sposobów zabezpieczenia należą:
-
zajęcie ruchomości wynagrodzenia za pracę, wierzytelności lub innego prawa;
-
obciążenie nieruchomości dłużnika hipoteką przymusową;
-
zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości jeżeli nie posiada ona ustanowionej księgi wieczystej.
Dłużnik może oczywiście w każdym czasie żądać zmiany lub uchylenia zabezpieczenia, gdy odpadnie lub zmieni się przyczyna zabezpieczenia. Odpowiedni w tym celu wniosek może zostać sformułowany już w zarzutach lub w trakcie postępowania o uchylenie nakazu. W uzasadnieniu pozwany może np. uprawdopodobnić, że z uwagi na jego majątek i zarobki, ograniczenie zabezpieczenia (co się tyczy i wstrzymania wykonalności) nie przeszkodzi w zaspokojeniu roszczenia powoda.
W jeszcze bardziej korzystnej sytuacji jest wierzyciel, który uzyskał nakaz zapłaty na podstawie weksla lub czeku. W takim bowiem przypadku nakaz staje się wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia. Jeżeli więc dłużnik w terminie dwóch tygodni od otrzymania nakazu zapłaty nie spełni zasądzonego świadczenia nakaz zyskuje rygor natychmiastowej wykonalności z mocy prawa.
Sam rygor natychmiastowej wykonalności nie wystarcza jednak do wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Do tego niezbędnym jest zawsze uzyskanie klauzuli wykonalności. Warto jednak pamiętać że postępowanie egzekucyjne, mimo że podobnie jak postępowanie zabezpieczające, prowadzone jest przez ten sam organ – czyli komornika (co do zasady), to jednak ma ono zupełnie inny charakter oraz inny cel. Inaczej mówiąc – są to dwa różne postępowania.
W razie wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty sąd może na wniosek pozwanego wstrzymać wykonanie nakazu. Wniosek taki winien być zawarty w piśmie zawierającym zarzuty. Wstrzymanie wykonania nakazu zapłaty uzależnione jest od uznania sądu, nie może jednak być dowolne. Sąd zawsze powinien bowiem wskazać racjonalne przesłanki jakimi kierował się przy odmowie wstrzymania wykonania nakazu. W przypadku nakazu zapłaty wydanego na podstawie takich dokumentów jak weksel lub czek wstrzymanie wykonania powinno nastąpić w wypadku uprawdopodobnienia fałszerstwa takich dokumentów, uprawdopodobnienia niezgodności treści weksla gwarancyjnego z porozumieniem, na podstawie którego weksel lub czek został wypełniony.
Należy jednak pamiętać, że nakaz zapłaty z weksla, co do którego orzeczono o wstrzymaniu jego wykonania, może być w dalszym ciągu wykonany jako tytuł zabezpieczający – tak m.in. G. Julke, Glosa do uchwały SN z dnia 24 września 2003 r., III CZP 58/03; D. Zawistowski, Glosa do uchwały SN z dnia 24 września 2003 r., III CZP 58/03.
Na koniec jeszcze kilka uwag o odpowiedzialności dłużnika wekslowego i czekowego, gdyż wiąże się ona bezpośrednio z zarzutami, jakie należy podnieść aby skutecznie uchylić się od zapłaty wynikającej z takiego dokumentu. Odpowiedzialność dłużnika wekslowego różni bowiem się zasadniczo od odpowiedzialności za dług nie wynikający z weksla. Dłużnik taki nie może bowiem wobec późniejszego posiadacza zasłaniać się zarzutami wynikającymi ze stosunku osobistego z wystawcą lub posiadaczami poprzednimi, (art. 17 pr.weksl.). Dłużnik będzie więc musiał uiścić cała sumę wekslową, nawet jeżeli sam świadczenia wzajemnego nie otrzymał. Zarzuty osobiste są jednak dopuszczalne, jeżeli posiadaczem weksla jest osoba, z którą dłużnika łączy stosunek pozawekslowy, który to uzasadnia dany zarzut. Jeżeli jednak osoba ta puściła weksel w obieg, wobec weksel nie był już wtedy in blanco, to wobec rzetelnego nabywcy nie można się zasłaniać tymi zarzutami. Wyjątkowo tylko, jeśli dany posiadacz wekslu nabywając go działał świadomie na szkodę dłużnika, wówczas dopuszczalna jest możliwość podniesienia przeciwko niemu zarzutów opartych na stosunkach dłużnika z poprzednimi posiadaczami. Z działaniem na szkodę dłużnika mamy natomiast do czynienia wówczas, gdy nabywca wie, że dłużnik ma zarzuty osobiste przeciwko osobie, od której dany dokument nabywa, ma zatem świadomość, ze w skutek nabycia dokumentu odcina je dłużnikowi, oraz że w wyniku tego dłużnik poniesie szkodę, gdyż będzie musiał zapłacić sumę wekslową (czekową), chociaż nie otrzymał należnego mu świadczenia.
Poza zarzutami osobistymi dłużnik wekslowy może powoływać się na zarzuty obiektywne, tj. takie, które wynikają z treści wekslu, a które powodują nieważność zobowiązania w (np.: brak zdolności wekslowej, oraz zdolności do działań wekslowych/czekowych, zarzut braku formy i nieautentyczności podpisu oraz braku protestu lub spóźnionego protestu, zarzut zmiany tekstu wekslu, zarzut przedawnienia
Ponadto w przypadku weksla in blanco dochodzi zarzut wypełnienia go niezgodnie z porozumieniem wekslowym (art. 10 pr. wekslowego). Zarzut ten może być jednak podnoszony tylko wobec:
-
osoby której weksel został bezpośrednio wręczony,
-
osób, które nabyły weksel jeszcze nie wypełniony (nabyły weksel in blanco);
-
osób, które nabyły weksel już uzupełniony, jednakże wiedziały, że weksel ten został wypełniony niezgodnie z zawartym porozumieniem.
Wystawca nie może więc powoływać się na to, że weksel został wypełniony w sposób sprzeczny z zawartym porozumieniem wobec osoby trzeciej, która weksel ten nabyła już po jego wypełnieniu i nie znała treści porozumienia. W takim przepadku posiadacz weksla będzie mógł skutecznie dochodzić praw z weksla, a dłużnikowi wekslowemu przysługiwać będzie co najwyżej roszczenie odszkodowawczo regresowe względem pierwotnego wierzyciela, który wypełnił weksel niezgodnie z treścią deklaracji.
Analogiczną regulację w stosunku do czeku in blanco zawiera art. 13 prawa czekowego.
Dlatego z uwagi na to, że w omawianym przypadku weksel został puszczony w obieg, należy w zarzutach skoncentrować się przede wszystkim na wykazaniu, że wierzyciel nabywając go znał treść porozumienia wekslowego, lub też oczywiście podnieść inny z wyżej wskazanych zarzutów obiektywnych lub osobistych.